آریاطب
راز بی انتها
راز اسکلتهای بیسر؛ چه کسی نخستین کشاورزان اروپا را قتلعام کرد؟
در سال ۲۰۱۷، کشف دهها اسکلت بیسر در یک مزرعه گندم در اسلواکی، یکی از تکاندهندهترین معماهای تاریخ اروپا را زنده کرد: چه بر سر نخستین کشاورزان قاره آمد؟ در حالی که DNA باستانی، قبرهای جمعی و آثار خشونت سیستماتیک پرده از فروپاشی ناگهانی فرهنگی ۷۰۰۰ ساله برمیدارند، یافتههای حیرتانگیز Vráble—از انباشت دهها جسد بیسر تا نشانههای آیینهای مرموز—روایتی را ترسیم میکنند که بیشتر به یک تریلر باستانشناسی شبیه است تا تاریخ. آیا این جامعه قربانی خشونت درونی شد؟ آیینهای رازآلود؟ یا فروپاشی اجتماعی؟ آنچه کشف شده فقط پرسشها را بیشتر میکند… و جوابها در دل این مقاله منتظر شماست.
در سال ۲۰۱۷، باستانشناسانی که در میان زمینهای طلایی گندم در اسلواکی حفاری میکردند، با چهار اسکلت بیسر روبرو شدند. این اسکلتها در یک خندق کنار سکونتگاه حفر شده بودند و متعلق به یکی از نخستین جوامع کشاورزی اروپا بودند که بیش از ۷۰۰۰ سال پیش زندگی میکردند. دفن مردگان در کنار سکونتگاهها معمول بود، اما دفن بدون سر یک اتفاق نادر و عجیب بود.
سالهاست که محققان به این محل بازمیگردند و هر بار اسکلتهای بیسر بیشتری در حاشیه روستای Vráble، واقع در ۱۰۰ کیلومتری شرق براتیسلاوا پیدا میکنند. کاترینا فوکس، انسانشناس زیستی دانشگاه کیل، که از سال ۲۰۲۱ هر تابستان در این منطقه حفاری میکند، میگوید:
»هر جایی که شروع به کندن کردیم، استخوان پیدا شد. هر جایی که ایستاده یا نشسته بودیم، استخوان بود. «
در تابستان ۲۰۲۲، او و تیمش ۳۴ اسکلت را کشف کردند که روی هم انباشته شده بودند، درست مثل تودهای از چوب یا سنگهای روی هم ریخته، در فضایی به اندازه یک جای پارک. به جز یک کودک، هیچکدام سر نداشتند. هر سال، تیم انتظار دارد به لبه قبر برسد، اما هر بار اسکلتهای بیشتری پیدا میکند. فوکس میگوید:
»هر وقت فکر میکنیم سرنخی داریم، سایت چیز دیگری نشان میدهد. این روند متوقف نمیشود. اکنون لایهای از اسکلتها به طول ۴۵ متر داریم«.
این اجساد بیسر، فراتر از یک کنجکاوی ترسناک هستند؛ آنها میتوانند پاسخ یکی از قدیمیترین سوالها را بدهند: چه بلایی بر سر نخستین کشاورزان اروپای مرکزی آمد؟
این گروه که با نام فرهنگ سفال خطی (LBK) شناخته میشوند، فرزندان مستقیم کسانی بودند که حدود ۹۰۰۰ پیش از میلاد در تپههای آناتولی شروع به اهلی کردن گیاهان و حیوانات کردند. تا ۵۵۰۰ پیش از میلاد، این کشاورزان به مجارستان امروزی رسیدند و سپس به سمت غرب گسترش یافتند، تا جایی که در کمربندی ۱۵۰۰ کیلومتری زمینهای حاصلخیز اروپا سکونت یافتند.
اما سپس چیزی وحشتناک رخ داد. قبرهای دستهجمعی در Vráble و دیگر نقاط اروپا نشان میدهند که حدود ۵۰۰۰ پیش از میلاد، موجی از خشونت بیسابقه کل این جامعه را درگیر کرده است. صدها سکونتگاه LBK به طور ناگهانی ناپدید شدند و بخشهایی از اروپا برای قرنها خالی ماند. برخی دیگر از سکونتگاهها به آرامی تغییر کردند، مردم همانجا زندگی کردند و کشاورزی را ادامه دادند، اما خانهها و سفالهایشان را به شکل متفاوتی ساختند و تزئین کردند.
کریستین مایر، پالوپاتولوژیست مستقل، میگوید:
»LBK نخستین کشاورزان، نخستین فرهنگ بزرگ سراسر اروپا و اولین نمونههای مکرر خشونت در تاریخ هستند. «
این یافتهها تصور رایج از صلحآمیز بودن پیشاتاریخ را به چالش میکشند. فوکس میگوید:
»این یکی از جذابترین سوالات تاریخ است. چه چیزی باعث ناپدید شدن یک فرهنگ شد؟«
زندگی روزمره کشاورزان LBK
Vráble در نزدیکی یک رود کوچک واقع شده بود و از آغاز کشاورزی در دوران نوسنگی، زمینهای حاصلخیزی برای کشت داشته است. مانند دیگر جوامع LBK، کشاورزان خاک سبک و بدون سنگ (لئوس) را ترجیح میدادند. دانههای سوخته نشان میدهد که در این منطقه گندمهای اولیهای مانند امِر و اینکورن کاشته میشد.
انبوه استخوانهای گاو، خوک، گوسفند و بز نشان میدهد که گوشت نیز بخشی از رژیم غذایی بوده است. این محصولات فراوان موجب رشد جمعیت چند صدساله شد. مارتین فورهولت، باستانشناس KU، میگوید:
»هر جا این پیشگامان ظاهر میشوند، ظرف چند نسل، به نظر میرسد هر دره پر میشود. «
جامعه LBK به لطف گسترش سریع، در ۷۰۰,۰۰۰ کیلومتر مربع اروپا، تا حد زیادی یکسان باقی ماند. DNA استخراجشده از اسکلتها نشان میدهد این پیشگامان، فرزندان مستقیم کشاورزان اولیه آناتولی بوده و عمدتاً با شکارچی گردآورندگان محلی مخلوط نشدهاند.
سکونتگاهها و قبرهای LBK، اگر خوب حفظ شده باشند، برای باستانشناسان به راحتی قابل شناسایی هستند. هزاران چاله ستون نشان میدهد این کشاورزان خانههای بلند چوبی با دیوارهای ترکیبی ساختهاند که خانوادههای بزرگ و دامهایشان را در خود جای میداد. مردگان معمولاً به پهلوی چپ و در حالت جنینی دفن میشدند و سفالها با خطوط حکاکیشده تزئین میشدند.
باستانشناسان تصور میکردند عصر LBK نوعی بهشت اولیه بوده است؛ نشانههای کمی از نابرابری یا رقابت برای منابع وجود داشت. مردم در مزارع کوچک زندگی میکردند، بدون سلسلهمراتب اجتماعی یا ثروت انباشته، و با تبرهای سنگی و ابزارهای چوبی زمینها را شخم میزدند. شمشیر دو هزار سال بعد اختراع شد.
فورهولت میگوید:
»وقتی جامعهای کشاورز و بدون سلاح تخصصی را میبینی، تصور صلحآمیز بودن آن آسان است. «
کشتارهای عجیب و بیسابقه
اما واقعیت این است که LBK فقط صلحآمیز نبود. سایتهایی مانند Herxheim، نزدیک مرز آلمان و فرانسه، نشان میدهند خشونتهای سیستماتیک رخ داده است. بین سالهای ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۰، باستانشناسان بیش از ۸۰,۰۰۰ تکه استخوان از جمله جمجمه بیش از ۵۰۰ نفر، عمدتاً کودکان و جوانان، کشف کردند. برشهای روی استخوانها نشان میدهد که عمداً قطعهقطعه شدهاند، و بقایای ضیافتها بین استخوانها پراکنده شدهاند.
آندریا زیب-لانز، باستانشناس اداره میراث فرهنگی راینلاند-فالتس، میگوید:
»اینها مرگهای طبیعی نیستند؛ این یک مراسم ویژه یا خشونت سازمانیافته است. «
ایزوتوپهای موجود در دندانها نشان میدهد قربانیان محلی نبودهاند و احتمالاً برای مراسمی چند هفتهای آورده و کشته شدهاند.
تحقیق در Vráble
در Vráble، باستانشناسان با استفاده از پهپاد و رادار زمینشناسی، سه محله بزرگ را شناسایی کردهاند که بین ۵۲۵۰ تا ۵۰۵۰ پیش از میلاد به طور همزمان اشغال شده بودند. هر محله حدود ۴۰۰ متر عرض داشت و شامل ۱۵ تا ۲۰ خانه بلند بود که هر خانه یک خانواده گسترده را در خود جای میداد.
سپس خندقهای عمیق و پیچیده حفر شد که نشاندهنده اختلاف و تنش درونی جامعه بوده است، نه دفاع در برابر دشمن خارجی. بعد از آن، کشتارها و گردنزنیها رخ داد و سکونتگاه در عرض چند دهه کاملاً خالی شد.
تحلیل اسکلتها
تیم با دقت اسکلتها را بررسی میکند. تاکنون ۸۵ اسکلت بیسر شناسایی شده و تنها یک سر پیدا شده است. استخوانها نشاندهنده سبک زندگی فعال هستند و کودکان کوچک کمتر دفن شدهاند. همچنین سنگهای رودخانهای و دندانهای سوراخدار میان استخوانها نشان میدهد اعمال نمادین و مراسمی صورت گرفته است.
تمام اینها نشانههای یک معمای بزرگ هستند: چرا خشونت در سراسر LBK رخ داد و پیامدهای آن اینقدر ماندگار بود؟
توضیح احتمالی
باستانشناسان معمولا افزایش جمعیت و تغییرات اقلیمی را عامل بحرانها میدانند، اما شواهدی از قحطی یا سوءتغذیه وجود ندارد. ریک شولتینگ، باستانشناس دانشگاه آکسفورد، میگوید:
»شواهد به سمت یک فروپاشی فرهنگی اشاره دارد«
رشد سریع جمعیت ممکن است پایدار نبوده باشد. زیب-لانز معتقد است سایتهایی مانند Herxheim برای تقویت ارتباطات فرهنگی در جهانی پیچیده، شاید از طریق قربانیهای انسانی یا آیینهای گروهی، طراحی شدهاند.
مایر میگوید:
»خشونت همیشه بخشی از رفتار انسانی است. وقتی مشکل وجود دارد، مردم دنبال قربانی میگردند. «
اما شولتینگ هشدار میدهد که دهههای صلحآمیز و سکونتگاههای بدون خشونت LBK نباید فراموش شوند.
Vráble و سایتهای مشابه نشان میدهند خشونت در رفتار انسانی وجود دارد، اما اجتنابناپذیر نیست.
یوتیوب مصرفی