عذرا شعبانی ۱۴۰۴/۰۹/۱۲ 0نظر

تمایزات علمی میان کوکا و کوکائین

تمایزات علمی میان کوکا و کوکائین: پایه‌ای برای اصلاح سیاست‌های بین‌المللی مواد مخدر

(Scientific distinctions between coca and cocaine support policy reform)

خلاصه

بوته‌ی کوکا، گیاهی مقدس در آمریکای جنوبی، بیش از یک قرن است که به‌طور نادرست با کوکائین برابر گرفته شده و تحت قوانین بین‌المللی، به‌عنوان ماده‌ای کنترل‌شده طبقه‌بندی شده است. این همسان‌انگاری باعث شده تا نقش فرهنگی، سنتی و بی‌ضرر برگ کوکا در زندگی روزمره و آیین‌های جوامع آند و آمازون نادیده گرفته شود. مطالعات بین‌رشته‌ای نشان می‌دهند که کوکا محرکی غیرمخدر، ایمن و فرهنگی–تاریخی است و تفاوت‌های چشمگیری با کوکائین دارد. اکنون کمیته‌ی تخصصی سازمان جهانی بهداشت (WHO) فرصتی تاریخی دارد تا این طبقه‌بندی نادرست را اصلاح و سیاست بین‌المللی مواد مخدر را با شواهد علمی و واقعیت‌های اجتماعی همسو کند.

کوکا و قوانین بین‌المللی

بوته‌ی کوکا، گیاهی مقدس در آمریکای جنوبی، اکنون همراه با کوکائین و هروئین در رده‌بندی Schedule I سازمان ملل قرار دارد. این طبقه‌بندی و پیامدهای ممنوعیت، باعث شده بسیاری تصور کنند کوکا و کوکائین یکسان هستند. با این حال، تفاوت چشمگیری وجود دارد: کوکائین طی ۱۶۵ سال گذشته، با ریسک‌های سلامتی و اختلالات اجتماعی همراه بوده، در حالی که برگ کوکا هزاران سال نقش مثبتی در جوامع آند و آمازون داشته است.

تحقیقات علمی نشان می‌دهند که کوکا محرکی بی‌ضرر و غیرمخدر است و از لحاظ فرهنگی و تاریخی با مشتق خالص آن، کوکائین، تفاوت دارد.

کمیته‌ی تخصصی سازمان جهانی بهداشت درباره‌ی وابستگی به مواد مخدر (ECDD) در حال بررسی اثرات سلامت کوکا است و این فرصتی نادر برای اصلاح طبقه‌بندی اشتباه و همسویی سیاست بین‌المللی با شواهد علمی و واقعیت‌های اجتماعی فراهم می‌کند.

مطابق با کنوانسیون ۱۹۶۱ سازمان ملل متحد، کشت کوکا و گونه‌های وحشی مرتبط با آن، به‌عنوان مواد مخدر Schedule I محسوب می‌شوند و استفاده و کشت آن ممنوع است. این کنوانسیون «کوکا» را شامل تمام گونه‌های جنس Erythroxylum تعریف می‌کند که حدود ۲۸۵ گونه گیاهی با پراکندگی جهانی را دربرمی‌گیرد.

این چارچوب قانونی گسترده، بیش از ۱۱ میلیون نفر مردم بومی و میستیزو آمریکای جنوبی را که زندگی‌شان با کشاورزی و استفاده از کوکا درهم‌آمیخته است، جرم‌انگاری می‌کند و تحقیقات علمی درباره یکی از مهم‌ترین گروه‌های گیاهی فرهنگی–فارماکولوژیک جهان را محدود می‌سازد.

سیاست‌های کوکا، مردم و سنت‌های خاصی را هدف قرار داده است و همین موضوع امکان ورود به چارچوب‌های بین‌المللی مانند اعلامیه حقوق مردمان بومی سازمان ملل (UNDRIP)، کنوانسیون ۱۶۹ سازمان بین‌المللی کار (ILO) و پروتکل ناگویا درباره تنوع زیستی را فراهم می‌کند. این اسناد، حقوق بومیان برای قلمرو، دانش سنتی و میراث بیوکالچرل را تأیید می‌کنند.

پیشنهاد کمیته‌ی ECDD به کمیسیون مواد مخدر سازمان ملل، که انتظار می‌رود پایان نوامبر ۲۰۲۵ منتشر شود، بر پنج معیار اصلی تمرکز دارد:

شیمی
فارماکولوژی
سم‌شناسی
استفاده درمانی و/یا سنتی
اپیدمیولوژی

در میان این معیارها، استفاده سنتی دیدگاهی منحصربه‌فرد و کم‌استفاده برای ارزیابی علمی و فرهنگی کوکا ارائه می‌دهد.

ریشه‌های کهن، کاربردهای چندوجهی و ارزش پایدار

درک تنوع و پراکندگی جغرافیایی کوکا، برای فهم استفاده‌ی سنتی آن در آمریکای جنوبی ضروری است. کوکا شامل چهار گونه تاکسونومی متفاوت است:

کوکای یونگاس (Erythroxylum coca var. coca): دامنه‌های شرقی آند در بولیوی و پرو
کوکای آمازون (E. coca var. ipadu)
کوکای کلمبیایی (E. novogranatense var. novogranatense)
کوکای تروخییو (E. novogranatense var. truxillense): شمال پرو و غرب اکوادور، که طعم طبیعی نوشابه Coca-Cola را فراهم می‌کند.

هر گونه تاکسونومی توسط لندرِیس‌های محلی نمایندگی می‌شود و معمولاً دارای نام‌های متعدد محلی است.

کوکا منبعی پویا و چندمنظوره است. همانند چای یا قهوه، جویدن برگ کوکا محرکی ملایم برای هوشیاری و احساس رفاه فراهم می‌کند، اگرچه افراد تازه‌کار معمولاً اثر آن را حس نمی‌کنند.

ارزش واقعی کوکا در آیین‌ها و روابط اجتماعی و در بستر دانش محلی آشکار می‌شود. یادگیری زمان، دلیل و نحوه‌ی استفاده از کوکا، آن را به ابزاری برای تداوم ارزش‌ها، جهان‌بینی و وابستگی متقابل فرد، جامعه و شبکه‌های اکولوژیک تبدیل می‌کند.

کوکا همچنین در فعالیت‌های اجتماعی، نظام‌های حکومتی و تعاون نقش دارد. در آیین‌های مانند ayni، کوکا همراه با کار کشاورزی به‌عنوان محرک و نماد هدیه استفاده می‌شود. این شیوه‌ها همبستگی اجتماعی، اعتماد، همکاری و مدیریت منابع را تقویت می‌کنند.

اهمیت این روابط انسان–گیاه توسط قدمت باورنکردنی کوکا تشدید می‌شود. شواهد باستان‌شناسی، شامل آثار هنری، اشیای تدفین، بقایای گیاهی و ابزار جویدن، نشان می‌دهد که استفاده از کوکا در پنج هزار سال گذشته در بیشتر مناطق کشت آن رایج بوده است. کشف برگ‌های ۸۰۰۰ ساله E. novogranatense در شمال پرو، کوکا را در رده قدیمی‌ترین گیاهان کشت‌شده در آمریکا قرار می‌دهد.

تحقیقات ژنومیک نشان می‌دهد که گونه‌های کشت‌شده کوکا از دو یا سه رویداد مستقل اهلی‌سازی گونه وحشی Erythroxylum gracilipes پدید آمده‌اند. این نشان می‌دهد که جوامع مختلف در آمریکای جنوبی به‌طور مستقل ارزش کوکا را درک و آن را با نیازهای فرهنگی و اکولوژیک خود تطبیق داده‌اند.

فارماکولوژی و تفاوت با کوکائین

کوکائین، متداول‌ترین آلکالوئید برگ کوکا است و معمولاً ۰٫۲ تا ۰٫۸٪ وزن خشک برگ را تشکیل می‌دهد. این میزان با شرایط محیطی و گونه‌ها تغییر می‌کند؛ کوکای آمازون معمولاً کوکائین کمتری نسبت به سه گونه آندی تولید می‌کند. گونه وحشی E. gracilipes نیز در این محدوده قرار دارد، که نقش کوکائین به‌عنوان دفاع شیمیایی در برابر گیاه‌خواری را نشان می‌دهد.

علاوه بر کوکائین، کوکا دارای بیش از ۳۰ آلکالوئید دیگر، فلاونوئیدها و ترکیبات بیواکتیو است. این تنوع شیمیایی باعث می‌شود که جویدن برگ کوکا اثر محرکی ملایم و مؤثر داشته باشد و شفافیت ذهنی و استقامت جسمانی ایجاد کند، بدون ایجاد سرخوشی شدید یا تحریک بیش از حد که با کوکائین خالص مرتبط است.

مطالعات بالینی و قوم‌نگاری نشان می‌دهند که جویدن کوکا وابستگی یا آسیب بلندمدت ایجاد نمی‌کند.

کوکا همچنین دارای خواص ضد التهابی، ضد میکروبی و آنتی‌اکسیدانی است و در درمان ناراحتی گوارشی، بیماری حرکت، درد دندان، زخم‌های دهانی و ارتفاع‌زدگی استفاده می‌شود و به کنترل اشتها و خستگی کمک می‌کند. برخی تحقیقات، استفاده از کوکا را به‌عنوان جایگزینی ملایم برای کافئین و حتی کمک درمانی برای اختلالات مصرف کوکائین و آمفتامین پیشنهاد کرده‌اند.

عدالت اجتماعی و حقوق بشر

ممنوعیت بین‌المللی کوکا با خودمختاری فرهنگی و حقوق سرزمینی جوامع بومی و میستیزو در تضاد بوده است. کنوانسیون ۱۹۶۱ سازمان ملل، استفاده سنتی آنها را جرم‌انگاری کرده و موجب حاشیه‌نشینی و بهره‌کشی استعماری شده است.

بررسی ECDD فرصتی تاریخی برای اصلاح طبقه‌بندی و بازگرداندن حقوق جوامع تولیدکننده کوکا فراهم می‌کند.

حرکت‌های اجتماعی توسط اقوام آیمارا و کچوا در پرو و بولیوی رهبری شده و خواستار جداسازی کوکا از کوکائین و بازپس‌گیری حاکمیت فرهنگی هستند. این اقدام می‌تواند کوکا را از بازار سیاه آزاد و آن را به نمادی از میراث، سلامت و هویت تبدیل کند.

بازارهای تجاری و قابلیت تبدیل کوکا به کوکائین

تلاش‌ها برای بازاریابی قانونی کوکا در کشورهای آمریکای جنوبی، شامل آرد کوکا، نوشیدنی‌ها و محصولات سلامت محور، در حال رشد است. اما بدون تغییر در رده‌بندی بین‌المللی، این تلاش‌ها تا حد زیادی از حمایت سیاست عمومی محروم و توسط مقررات بین‌المللی به رسمیت شناخته نمی‌شوند.

جداسازی کوکا از رده‌بندی سازمان ملل می‌تواند:

اقتصادهای روستایی را متنوع کند.
اشتغال ایجاد و درآمد خانوار را افزایش دهد.
کنترل فرهنگی و اکولوژیک جوامع تولیدکننده را حفظ کند.

سیاست مبتنی بر شواهد و عدالت

ما خواستار سیاست بین‌المللی هستیم که میان کوکا و کوکائین تمایز قائل شود. سابقه طولانی استفاده بی‌خطر، اهمیت فرهنگی، ویژگی‌های فارماکولوژیک، و پتانسیل غذایی و درمانی کوکا، حمایت گسترده‌ای برای استفاده‌های مشروع فراهم می‌کند.

جداسازی کوکا از رده‌بندی، فضای قانونی و فرهنگی برای حکمرانی جوامع بومی و مصرف‌کننده ایجاد می‌کند و امکان ایجاد اقتصاد شفاف، قانونی و فرهنگی کوکا را فراهم می‌سازد. این اقدام اشتباه علمی و حقوقی دیرینه را اصلاح، حقوق جوامع بومی را تضمین و استفاده علمی و پزشکی از ترکیبات بیواکتیو کوکا را ممکن می‌کند.

کمیته‌ی ECDD با بررسی دقیق، فرصتی نادر و به‌موقع برای همسویی سیاست بین‌المللی با علم، عدالت و واقعیت اجتماعی فراهم کرده است تا مردم سراسر جهان بتوانند با احترام و مسئولیت از این گیاه بهره‌مند شوند.

منابع و توضیحات