مهندسی اقلیمی و تعامل عمومی: درس‌هایی از آزمایش‌های بحث‌برانگیز و پروژه‌های موفق

خلاصه‌

در دهه‌های اخیر، فناوری‌های مهندسی اقلیمی از روشن‌سازی ابرها تا حذف دی‌اکسیدکربن از جو به عنوان راهکارهای بالقوه برای مقابله با تغییرات اقلیمی معرفی شده‌اند. با این حال، تجربه پروژه‌های مختلف نشان می‌دهد که موفقیت این فناوری‌ها تنها به پیشرفت علمی و مهندسی بستگی ندارد؛ اعتماد و تعامل با جوامع محلی و عموم مردم نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. از آزمایش‌های محرمانه در آلامِدا تا پروژه‌های موفق در استرالیا، پژوهشگران و جامعه‌شناسان در حال جمع‌آوری درس‌هایی هستند که نشان می‌دهد بدون پذیرش عمومی، حتی پیشرفته‌ترین فناوری‌ها هم نمی‌توانند به مرحله اجرا برسند.

وقتی ماریلین ایزی اشکرافت، شهردار شهر آلامِدا در کالیفرنیا، در یک صبح شنبه‌ی آوریل ۲۰۲۴ روزنامه نیویورک تایمز را مرور می‌کرد، داستانی درباره‌ی یک آزمایش بحث‌برانگیز توجه او را جلب کرد. پژوهشگرانی از ایالت واشینگتن در حال آزمایش دستگاهی بودند که شبیه یک توپ برفی بزرگ به نظر می‌رسید و امید داشتند روزی بتوان از آن برای روشن‌سازی ابرها و بازتاب بیشتر اشعه‌های خورشید استفاده کرد. آن‌ها ذرات نمک ریز را در هوای بالای خلیج سان‌فرانسیسکو پخش می‌کردند.

در ابتدا، اشکرافت فکر کرد که این آزمایش در کدام شهر همسایه انجام می‌شود، اما وقتی ادامه مقاله را خواند، شوکه شد از اینکه پژوهشگران آزمایش خود را دقیقاً در آلامِدا انجام داده بودند. او برای مدیر موقت شهر پیام فرستاد، کسی که به همان اندازه متعجب بود. داستان نشان داد که پژوهشگران برای کاهش اعتراضات، آزمایش را مخفی نگه داشته بودند. اشکرافت می‌گوید: «این فقط یک غفلت نبود که فراموش کردند به شهر اطلاع دهند؛ آن‌ها عمداً تصمیم گرفتند این کار را نکنند.»

نگران ایمنی آزمایش، کارکنان شهری تحقیق کردند. هرچند یک گزارش نتیجه گرفت که این آزمایش بی‌ضرر است، شورای شهر در نهایت رأی به ممنوعیت آن داد، زیرا شفافیت پژوهشگران کافی نبود. اشکرافت امیدوار بود این تجربه «یک لحظه‌ی آموزشی» برای تیم پژوهشی باشد. او می‌گوید: «شاید آن‌ها خیلی عجله داشتند یا فکر کردند می‌توانند بدون جلب توجه از آن عبور کنند. هرچه بود، برایشان به خوبی پیش نرفت. واقعاً نتیجه‌اش برعکس شد.»

فناوری‌ای که در آلامِدا آزمایش می‌شد، بخشی از مجموعه‌ای از ابزارهای نوین مهندسی اقلیمی است بسیاری هنوز در مراحل ابتدایی توسعه که هدفشان اصلاح جو یا اقیانوس‌ها برای مقابله با تغییرات اقلیمی است. برخی از این ابزارها برای حذف دی‌اکسیدکربن (CO2) از جو طراحی شده‌اند، امری که همراه با کاهش شدید انتشار، برای محدود کردن گرمایش جهانی به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد ضروری است. برخی دیگر مانند روشن‌سازی ابرها مستقیماً عوامل تغییر اقلیم را کاهش نمی‌دهند، اما هدفشان محدود کردن گرمایش و حفاظت از اکوسیستم‌های آسیب‌پذیر مانند صخره‌های مرجانی است.

یک ویژگی مشترک این فناوری‌ها این است که احتمال دارد حتی قبل از آزمایش میدانی متوقف شوند. توانایی پژوهشگران برای انجام حتی ابتدایی‌ترین آزمایش‌ها به حسن نیت جوامع اطراف وابسته است، اما منتقدان معتقدند بسیاری از رهبران پروژه تعامل عمومی را تنها به عنوان یک فرم پر کردن چک‌باکس در نظر می‌گیرند یا کاملاً نادیده می‌گیرند. طی سه سال گذشته، اعتراض عمومی چندین پروژه مهندسی اقلیمی را ناکام گذاشته است، در حالی که برخی پروژه‌ها توانسته‌اند اعتماد کافی کسب کنند و ادامه دهند. موفقیت آن‌ها درس‌های مهمی به همراه داشته و مطالعاتی که جامعه‌شناسان انجام داده‌اند نیز همین درس‌ها را تأیید می‌کند.

این پژوهشگران نگرانی‌های مردم درباره مهندسی اقلیمی، شیوه‌های برگزاری گفت‌وگوی مؤثر عمومی و حتی مکان مناسب برای انجام آزمایش‌ها را بررسی کرده‌اند، اما یافته‌هایشان به ندرت در برنامه‌ریزی آزمایش‌های میدانی لحاظ می‌شود. سیکینا جینه، جامعه‌شناس دانشگاه کالیفرنیا، سانتا کروز می‌گوید: «واقعاً سخت است که جدی گرفته شوید. تعداد معدودی از دانشمندان هستند که واقعاً تلاش می‌کنند از علوم اجتماعی حمایت کنند و دیدگاه جامعه‌شناسان را وارد کار کنند، اما تعدادشان بسیار اندک است.»

مهندسی اقلیمی: تغییر عمدی کارکرد سیاره

مهندسی اقلیمی تغییر عمدی عملکرد سیاره به نظر جاه‌طلبانه و حتی مغرورانه می‌آید. طبیعی است که نگرانی‌هایی درباره دخالت در طبیعت ایجاد کند و پرسش‌های پیچیده‌ای درباره اینکه چه کسی و چه زمانی باید تصمیم بگیرد فناوری‌ها اجرا شوند، مطرح شود. این فناوری‌ها عمدتاً دو دسته دارند:

1. تغییر تابش خورشیدی (Solar Radiation Modification): شامل تکنیک‌هایی برای بازتاب اشعه‌های خورشید، از رنگ‌آمیزی ساختمان‌ها به سفید، روشن‌سازی ابرها، تا تزریق ذرات ریز بازتابنده در استراتوسفر. کشتی‌های بین‌المللی عملاً دهه‌هاست به صورت غیرمستقیم مهندسی اقلیمی انجام داده‌اند. برای مثال، محدودیت انتشار دی‌اکسید گوگرد در سال ۲۰۲۰ باعث افزایش دمای سطح دریا شد، نشان‌دهنده اثر بازتاب‌دهنده‌ی ابرها توسط آلودگی بود.

2. حذف کربن (Carbon Removal): شامل روش‌هایی برای کاهش سطح CO₂ در جو است؛ از روش‌های کم‌تکنولوژی مانند کاشت درخت و بازسازی تالاب‌ها تا روش‌های نوین مانند تغییر شیمی اقیانوس برای جذب CO₂ بیشتر یا مکش گاز با فیلترهای غول‌پیکر. در حال حاضر، تلاش‌های حذف کربن حدود ۲ گیگاتن CO₂ در سال جذب می‌کنند که عمدتاً از طریق کاشت جنگل جدید است. برای محدود کردن گرمایش به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد، این مقدار باید تا سال ۲۰۵۰ چهار برابر شود.

دیوید هو، دانشمند اقلیم‌شناس دانشگاه هاوایی، می‌گوید: «این فناوری باید از چیزی که بیشتر مردم هرگز نشنیده‌اند، تبدیل شود به بزرگ‌ترین صنعت جهان، در زمانی کوتاه.»

چالش تعامل عمومی

با توجه به نو بودن فناوری‌های حذف کربن، تصور عمومی درباره آن‌ها هنوز شکل نگرفته است، اما بسیاری نگرانند که پژوهشگران فرصت فعلی را از دست بدهند. سارا نواز، مدیر پژوهش در مؤسسه قانون و سیاست حذف مسئولانه کربن در دانشگاه آمریکایی، می‌گوید: ‹‹احساس می‌کنم در مرحله بسیار حساسی از منظر ادراک عمومی هستیم و ریسک این وجود دارد که یک یا چند پروژه بدنام شوند و کل روند را به تأخیر بیندازند یا حتی متوقف کنند.‹‹

نادیده گرفتن تعامل عمومی پیش از این عواقب جبران‌ناپذیری برای پروژه‌های مهندسی خورشیدی داشته است. پروژه SCoPEx که توسط دانشگاه هاروارد حمایت می‌شد، در سال ۲۰۲۱ برنامه‌ریزی برای پرتاب بالن در سوئد داشت تا تزریق ذرات در استراتوسفر را آزمایش کند. تصمیم‌گیری درباره تعامل عمومی در این پروژه بحث‌برانگیز بود و نهایتاً کمیته مشورتی اعلام کرد که اطلاع‌رسانی عمومی لازم نیست. اما اعتراضات شورای سامی، گروه‌های بومی محلی و فعالان بین‌المللی باعث توقف پروژه شد.

جینه می‌گوید: ‹‹این آزمایش‌ها و فناوری‌ها معنای عمیق‌تری دارند تا صرفاً ذرات موجود در هوا››

درس‌ها از پروژه‌های مختلف

پروژه Cornwall در انگلستان نشان داد که موفقیت پروژه‌های بزرگ به هم‌خوانی با فرهنگ محلی بستگی دارد. امیلی کوکس، جامعه‌شناس دانشگاه کاردیف، می‌گوید: «همه چیز فقط درباره تعامل نیست، بلکه تطابق مکان-فناوری مهم است. باید کار درست را در مکان درست انجام دهید و فرهنگ و تاریخ منطقه را درک کنید.»

مطالعات نشان می‌دهند افراد در جنوب جهانی معمولاً نسبت به مهندسی خورشیدی بازتر هستند، احتمالاً به دلیل تحمل بیشتر اثرات تغییر اقلیم. گروه‌های جوان‌تر و آسیب‌پذیرتر نیز بیشتر از مداخلات اقلیمی حمایت می‌کنند. در عین حال، در ایالات متحده، مناطق محروم ممکن است نسبت به فناوری‌های آزمایش نشده بدبین باشند.

موفقیت با تعامل مؤثر

شرکت Planetary در هلیفکس کانادا توانست حمایت عمومی کافی برای آزمایش‌ها کسب کند، در حالی که همان پروژه در Cornwall شکست خورد. دیانا فیلیپ، مسئول تعامل با جامعه، می‌گوید: «ما با سرعت اعتماد پیش می‌رویم. گام اول ما درک جامعه و نیازهای آن است. باید از اطلاع‌رسانی صرف به همکاری واقعی برسیم.»

در استرالیا، پروژه روشن‌سازی ابرهای دریایی در شمال شرقی کشور بدون اعتراض عمومی انجام شد. محققان ذرات نمک ریز را در هوا پخش می‌کنند تا انعکاس نور خورشید افزایش یابد و دمای اقیانوس کاهش یابد، با هدف محافظت از صخره بزرگ مرجانی.

نتیجه‌گیری

تحقیقات نشان می‌دهد که علم به تنهایی کافی نیست؛ موفقیت فناوری‌های اقلیمی به پذیرش و اعتماد عمومی وابسته است. هریسون می‌گوید: «بدون حمایت جامعه و مردم، هیچ فناوری‌ای به مرحله اجرا نخواهد رسید.»

منابع و توضیحات:

متن اصلی از مقاله The New York Times، آوریل ۲۰۲۴ استخراج شده است.
تمام اطلاعات علمی و فناوری بر اساس داده‌های ارائه‌شده در مقاله ترجمه شده است.