کلروفرم قطران شیمی

کلروفرم یکی از مواد شیمیایی مهم و پرکاربرد در آزمایشگاه‌ها و صنایع مختلف است. این ترکیب سال‌هاست که به عنوان حلالی قوی در واکنش‌های شیمیایی، استخراج مواد آلی و تولید ترکیبات گوناگون مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ایران، برند «قطران شیمی» یکی از شناخته‌شده‌ترین تولیدکنندگان مواد شیمیایی آزمایشگاهی است که کلروفرم را با کیفیت مناسب و قیمت رقابتی عرضه می‌کند. در این مقاله جامع، به‌صورت کامل درباره کلروفرم قطران شیمی صحبت می‌کنیم؛ از ترکیب و ویژگی‌های شیمیایی گرفته تا کاربردها، ایمنی، شرایط نگهداری و نحوه خرید آن در بازار ایران.

معرفی کلروفرم و تاریخچه آن

کلروفرم که در علم شیمی با نام تری‌کلرومتان شناخته می‌شود، ترکیبی از یک اتم کربن، سه اتم کلر و یک اتم هیدروژن است. فرمول مولکولی آن CHCl₃ بوده و از خانواده ترکیبات هالومتان محسوب می‌شود. این ماده به‌صورت مایع بی‌رنگ و شفاف با بویی ملایم و قابل تشخیص دیده می‌شود.

کلروفرم در قرن نوزدهم کشف شد و در ابتدا به عنوان ماده بیهوش‌کننده در پزشکی استفاده می‌شد. اما پس از مدتی مشخص شد که استنشاق یا مصرف بیش از حد آن می‌تواند برای بدن انسان خطرناک باشد. به همین دلیل استفاده از آن در پزشکی متوقف شد و امروزه بیشتر در صنایع شیمیایی و آزمایشگاه‌ها کاربرد دارد.

خصوصیات فیزیکی و شیمیایی کلروفرم

کلروفرم یک مایع بی‌رنگ با بویی مشخص است. چگالی آن از آب بیشتر است، به همین دلیل در تماس با آب در لایه زیرین قرار می‌گیرد. این ماده در دمای اتاق به‌آسانی تبخیر می‌شود و نقطه جوش آن در حدود ۶۱ درجه سانتی‌گراد است.

ویژگی مهم کلروفرم، قابلیت حل‌کنندگی بالای آن است. این ماده در آب به میزان کمی حل می‌شود اما در بسیاری از حلال‌های آلی مانند اتانول، بنزن، استون و اتر به خوبی قابل حل است. همین ویژگی باعث شده است که از کلروفرم در فرآیندهای استخراج مواد آلی، جداسازی ترکیبات و تولید داروها استفاده شود.

از نظر شیمیایی، کلروفرم نسبتا پایدار است، اما در صورت تماس با نور مستقیم خورشید یا گرما ممکن است تجزیه شده و گاز خطرناک فسژن تولید کند. به همین دلیل باید همیشه در ظروف تیره و در محیط خنک نگهداری شود.

کلروفرم قطران شیمی چیست؟

کلروفرم قطران شیمی یکی از محصولات تولیدی شرکت ایرانی «قطران شیمی تجهیز» است. این شرکت در زمینه تأمین و بسته‌بندی مواد شیمیایی آزمایشگاهی، صنعتی و آموزشی فعالیت دارد و محصولات آن در بسیاری از مراکز علمی و صنعتی کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کلروفرم قطران شیمی معمولاً در گرید آزمایشگاهی تولید و عرضه می‌شود. یعنی خلوص آن برای استفاده در آزمایشگاه‌ها و تحقیقات علمی مناسب است. این محصول در بطری‌های شیشه‌ای با حجم‌های مختلف مانند ۲۵۰ میلی‌لیتر، ۱ لیتر، ۲.۵ لیتر یا بیشتر عرضه می‌شود.

مزیت کلروفرم قطران شیمی در مقایسه با نمونه‌های وارداتی، قیمت مناسب‌تر، دسترسی سریع‌تر و پشتیبانی داخلی است. برای آزمایشگاه‌ها و مراکز آموزشی که مصرف مداوم دارند، خرید از برند داخلی می‌تواند از نظر اقتصادی بسیار به‌صرفه‌تر باشد.

کاربردهای کلروفرم قطران شیمی

کلروفرم قطران شیمی به دلیل خلوص مناسب و پایداری خوب، در حوزه‌های مختلف علمی و صنعتی استفاده می‌شود. در ادامه برخی از کاربردهای مهم آن را مرور می‌کنیم.

۱. به عنوان حلال آلی

کلروفرم یکی از بهترین حلال‌ها برای ترکیبات آلی غیرقطبی و چربی‌ها است. در بسیاری از واکنش‌های شیمیایی، زمانی که نیاز به حلالی برای حل کردن ترکیبات آلی وجود دارد، از کلروفرم استفاده می‌شود.

در آزمایشگاه‌های دانشگاهی، کلروفرم قطران شیمی اغلب برای استخراج مواد گیاهی، خالص‌سازی ترکیبات دارویی، یا حل کردن پلیمرها به کار می‌رود.

۲. استفاده در سنتزهای آلی

در شیمی آلی، کلروفرم به عنوان منبع گروه تری‌کلرومتیل استفاده می‌شود. بسیاری از واکنش‌های مهم، از جمله واکنش رفرماتسکی و هالوفرم، از کلروفرم به عنوان ماده اولیه بهره می‌برند.

۳. تولید مواد شیمیایی صنعتی

کلروفرم در صنایع به عنوان واسطه در تولید گازهای فلوئوردار مانند کلروفلوئورومتان (CFCs) کاربرد دارد. البته امروزه به دلیل محدودیت‌های زیست‌محیطی، مصرف آن در این بخش کاهش یافته است، اما همچنان در برخی فرآیندهای بسته صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۴. استخراج ترکیبات طبیعی

در تحقیقات دارویی و گیاه‌شناسی، کلروفرم به عنوان حلال استخراج استفاده می‌شود تا مواد مؤثره از گیاهان جدا شوند. به عنوان مثال، استخراج آلکالوئیدها، فلاونوئیدها یا ترکیبات چربی‌دوست معمولاً با استفاده از کلروفرم انجام می‌شود.

۵. صنایع رنگ و چسب

کلروفرم قطران شیمی در برخی صنایع رنگ و چسب به عنوان حلال پایه یا ماده تمیزکننده استفاده می‌شود، زیرا می‌تواند رزین‌ها و پلیمرها را حل کند.

۶. تمیزکاری قطعات صنعتی

در کارگاه‌ها و کارخانه‌های مکانیکی، از کلروفرم برای پاک‌سازی روغن، گریس و آلودگی‌های سطحی استفاده می‌شود. البته در این کاربرد باید موارد ایمنی به‌دقت رعایت شوند.

نکات ایمنی و خطرات کلروفرم

کار با کلروفرم نیاز به دقت و رعایت اصول ایمنی دارد، زیرا این ماده در صورت تماس یا استنشاق ممکن است باعث مسمومیت شود.

استنشاق بخارات کلروفرم می‌تواند باعث سرگیجه، خواب‌آلودگی، تهوع و در موارد شدید آسیب به کبد و کلیه شود. تماس مستقیم آن با پوست ممکن است تحریک یا خشکی ایجاد کند، و تماس با چشم نیز خطرناک است.

همچنین قرار گرفتن کلروفرم در معرض گرما یا نور می‌تواند باعث تولید گاز سمی فسژن شود که بسیار خطرناک است. بنابراین هنگام کار با این ماده، باید حتماً از هود شیمیایی با تهویه مناسب استفاده شود و ظروف آن همیشه بسته و در محیط خنک و تاریک نگهداری گردد.

استفاده از دستکش مقاوم در برابر مواد شیمیایی، عینک ایمنی، روپوش آزمایشگاهی و ماسک فیلتردار از الزامات کار با کلروفرم است. در صورت تماس پوستی باید محل تماس فوراً با آب و صابون شسته شود و در صورت استنشاق زیاد، فرد باید به هوای تازه منتقل شود.

شرایط نگهداری کلروفرم قطران شیمی

کلروفرم باید در ظروف شیشه‌ای مقاوم و دربسته نگهداری شود. ظروف فلزی ممکن است با این ماده واکنش دهند و به مرور زمان آن را آلوده کنند.

بهترین دمای نگهداری بین ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد است. محیط باید خشک، تاریک و دارای تهویه مناسب باشد. نباید آن را نزدیک مواد اکسیدکننده قوی، بازهای قوی یا فلزات فعال قرار داد، زیرا واکنش‌های خطرناک ایجاد می‌شود.

اگر کلروفرم برای مدت طولانی نگهداری شود، ممکن است در اثر نور یا گرما تجزیه گردد. به همین دلیل معمولاً مقداری اتانول به عنوان پایدارکننده به آن اضافه می‌کنند تا از تشکیل فسژن جلوگیری شود.

نکات مهم هنگام استفاده از کلروفرم قطران شیمی

۱. همیشه در محیط دارای تهویه قوی یا زیر هود شیمیایی کار کنید.
۲. از ظروف مقاوم و خشک استفاده کنید تا آلودگی یا واکنش ناخواسته پیش نیاید.
۳. در هنگام انتقال، از نشت یا ریختن حتی مقدار کم جلوگیری کنید.
۴. باقی‌مانده‌ها را در ظروف جداگانه نگهداری کرده و به هیچ وجه در فاضلاب نریزید.
۵. ظروف مصرف‌شده را با دقت شست‌وشو داده و دفع آن‌ها را مطابق دستورالعمل‌های ایمنی انجام دهید.
۶. هرگز کلروفرم را با بازهای قوی، پتاس یا سدیم واکنش ندهید، چون ممکن است خطر انفجار وجود داشته باشد.

راهنمای خرید کلروفرم قطران شیمی

برای خرید کلروفرم قطران شیمی، ابتدا باید نوع مصرف خود را مشخص کنید. اگر برای استفاده آزمایشگاهی یا تحقیقاتی نیاز دارید، گرید آزمایشگاهی آن بهترین گزینه است. اما اگر در صنایع چسب، رنگ یا استخراج گیاهی فعالیت دارید، ممکن است نوع صنعتی برایتان مناسب‌تر باشد.

قبل از خرید، از فروشنده بخواهید گواهی آنالیز (CoA) محصول را ارائه دهد. در این گواهی، درصد خلوص، میزان آب، ناخالصی‌ها و ویژگی‌های فیزیکی ماده ذکر می‌شود. هرچه خلوص بالاتر باشد، کیفیت و دقت آزمایش بیشتر خواهد بود.

همچنین در هنگام خرید باید به تاریخ تولید و انقضا، نوع بسته‌بندی، شرایط ارسال و برند دقت کنید. اگر از شرکت‌های معتبر داخلی خرید کنید، محصول معمولاً با بسته‌بندی استاندارد و ایمن تحویل داده می‌شود.

کلروفرم قطران شیمی به دلیل تولید داخل، معمولاً قیمت پایین‌تری نسبت به نمونه‌های وارداتی دارد. از طرفی، به‌دلیل تولید داخلی، دسترسی به آن راحت‌تر است و نگرانی بابت حمل یا گمرک وجود ندارد.

مقایسه کلروفرم قطران شیمی با برندهای وارداتی

در بازار ایران، برندهای خارجی مانند مرک، سیگما آلدریچ و فیشر نیز کلروفرم عرضه می‌کنند. این محصولات معمولاً از نظر خلوص بالاتر و کنترل کیفیت دقیق‌تر هستند، اما قیمت آن‌ها چند برابر محصولات داخلی است.

در مقابل، کلروفرم قطران شیمی گزینه‌ای اقتصادی‌تر برای آزمایشگاه‌ها و مراکز آموزشی است که به حجم بالایی از حلال نیاز دارند اما نیازی به خلوص فوق‌العاده بالا ندارند.

به طور خلاصه، اگر کیفیت آنالیز دقیق و استاندارد صنعتی مورد نیاز شماست، برندهای خارجی می‌توانند مناسب باشند. ولی برای کارهای آموزشی، عمومی و بیشتر کاربردهای آزمایشگاهی، کلروفرم قطران شیمی انتخابی منطقی و مقرون‌به‌صرفه است.

توصیه‌های حرفه‌ای در استفاده از کلروفرم

برای اطمینان از عملکرد بهتر کلروفرم قطران شیمی در آزمایش‌ها، چند نکته را همیشه رعایت کنید.
پیش از استفاده، ظرف را کمی گرم کرده و مطمئن شوید هیچ ناخالصی یا لایه غیرشفاف در آن وجود ندارد. اگر کلروفرم بیش از چند ماه باز مانده است، بهتر است آن را تقطیر مجدد کنید تا خالص شود.
در هنگام استفاده برای استخراج، از ظروف شیشه‌ای خشک استفاده کنید و از تماس طولانی با پلاستیک‌ها بپرهیزید، زیرا برخی پلیمرها ممکن است در کلروفرم حل شوند.
اگر در پروژه‌ای طولانی‌مدت از کلروفرم استفاده می‌کنید، همواره تاریخ باز شدن ظرف و مقدار مصرف را یادداشت کنید تا کیفیت کار شما پایدار بماند.

جمع‌بندی نهایی

کلروفرم قطران شیمی یکی از محصولات مهم و پرکاربرد در حوزه مواد شیمیایی آزمایشگاهی و صنعتی ایران است. این ماده با فرمول CHCl₃، یکی از حلال‌های قوی برای ترکیبات آلی محسوب می‌شود و در سنتزهای شیمیایی، استخراج مواد طبیعی، تولید رنگ و چسب و بسیاری از فرآیندهای صنعتی کاربرد دارد.

شرکت قطران شیمی با تولید این محصول در داخل کشور، نیاز بخش بزرگی از بازار داخلی را تأمین کرده و باعث کاهش وابستگی به واردات شده است. در کنار مزایایی مانند قیمت مناسب، در دسترس بودن و پشتیبانی داخلی، مهم‌ترین نکته در استفاده از کلروفرم قطران شیمی رعایت کامل اصول ایمنی است.

اگر در محیط‌های آزمایشگاهی، آموزشی یا صنعتی با این ماده کار می‌کنید، حتماً نکات ایمنی را رعایت کنید، آن را در محل خنک و تاریک نگه دارید و از تماس مستقیم یا استنشاق بخارات آن بپرهیزید.

کلروفرم قطران شیمی، انتخابی اقتصادی، در دسترس و کاربردی برای محققان و صنعتگران ایرانی است که به دنبال محصولی با کیفیت مناسب و قیمت مقرون‌به‌صرفه هستند.