پترولیوم اتر که گاهی به نام «اتر نفتی» یا «پترولیم اتر» هم شناخته میشود، در واقع یک ترکیب خالص نیست، بلکه مخلوطی از هیدروکربنهای آلیفاتیک سبک است که در دامنه نقطه جوش معینی تقطیر شدهاند. این ماده بهدلیل قابلیت بالای حلکنندگی برای ترکیبات غیرقطبی، فرّاری بودن زیاد و سمیت نسبتاً کمتر نسبت به برخی حلالها، در بسیاری از کاربردهای آزمایشگاهی، صنعتی و تحقیقاتی کاربرد دارد.
شرکت قطران شیمی یکی از تأمینکنندگان داخلی این ماده است و معمولاً آن را با کیفیت آزمایشگاهی و صنعتی، در گریدهای متفاوت و دامنههای نقطه جوش متنوع عرضه میکند. در ادامه، به بررسی کامل پترولیوم اتر قطران شیمی میپردازیم از خواص تا کاربردها، ایمنی، انتخاب گرید مناسب و نکات سئویی برای متن محصول.
خواص فیزیکی و شیمیایی پترولیوم اتر
پترولیوم اتر معمولاً بهصورت مایع بیرنگ و سبک عرضه میشود. بوی آن شبیه به بنزین دارد. این ماده در دمای محیط تبخیر میشود و بخارات آن سنگینتر از هوا نیستند، اما در فضاهای پایین ممکن است تجمع کنند.
چگالی آن در دمای معمولی حدود ۰٫۶۵ تا ۰٫۷ گرم بر سانتیمتر مکعب است (کمتر از آب) — یعنی فاز مایع آن بر روی آب قرار میگیرد. نقطه ذوب آن بسیار پایین است، معمولاً چند ده درجه زیر صفر؛ بنابراین در شرایط معمولی همیشه بهصورت مایع حضور دارد.
مهمترین ویژگی فیزیکی آن دامنه نقطه جوش است، که بسته به گرید متفاوت است — معمولاً بین حدود ۳۰ تا ۸۰ درجه سانتیگراد بسته به ترکیب قطعات هیدروکربنی. این تنوع در نقطه جوش امکان انتخاب گرید مناسب را برای کاربردهای مختلف فراهم میکند.
پترولیوم اتر تقریباً در آب حل نمیشود (انحلالپذیری بسیار کم) ولی در بسیاری از حلالهای آلی مانند اتانول، استون، بنزن و غیره بهخوبی حل میگردد.
این ماده بسیار قابل اشتعال است؛ نقطه اشتعال آن بسیار پایین است و بخارات آن در ترکیب با هوا میتوانند خطر انفجار ایجاد کنند. محدوده انفجار معمول برای بخارات پترولیوم اتر بین حدود ۱٫۴ تا ۵٫۹ درصد حجمی بر حسب هوا گزارش شده است. علاوه بر این، در دماهای بالا ممکن است خود به خود مشتعل شود.
چنانچه پترولیوم اتر حاوی مقادیر جزئی ترکیبات آروماتیک یا ناخالصی باشد، سمیت نسبی آن افزایش مییابد و اثرات مغزی و عصبی بیشتری ممکن است بروز کند.
گریدها، دامنه نقطه جوش و تنوع تولید
یکی از مشخصات مهم پترولیوم اتر، بازه نقطه جوش (boiling range) آن است که تعیینکننده سرعت تبخیر، قدرت نفوذ، توانایی جداسازی و کاربرد آن است.
برای مثال، گریدهایی مانند ۳۰-۶۰، ۴۰-۶۰، ۶۰-۸۰ درجه سانتیگراد مشهور هستند. گریدی با بازه ۳۰ تا ۶۰ درجه سانتیگراد سبکتر و زودتبخیرتر است، در حالی که گریدی با بازه ۶۰-۸۰ ممکن است برای کاربردهایی که تبخیر آرامتر مطلوب است، بهتر باشد.
وقتی پترولیوم اتر با نام «قطران شیمی» عرضه میشود، معمولاً شرکت در بستهبندیهایی با حجم مناسب آزمایشگاهی یا صنعتی، و با درج گرید نقطه جوش، آن را عرضه میکند.
در انتخاب گرید مناسب، باید به میزان سرعت تبخیر، قدرت نفوذ به داخل مواد، سازگاری با ترکیبات مخاطرهآمیز (مانند پلاستیکها یا لاستیکها) و اثر ناخالصیها توجه شود.
کاربردهای پترولیوم اتر قطران شیمی
پترولیوم اتر کاربرد گستردهای در صنایع، آزمایشگاهها و فرایندهای تحقیقاتی دارد. در ادامه به مهمترین کاربردها میپردازیم:
استخراج و جداسازی ترکیبات غیرقطبی
یکی از کاربردهای عمده پترولیوم اتر، استخراج روغنها، چربیها، مومها، ترکیبات هیدروکربنی و سایر مواد غیرقطبی از نمونههای پیچیده است. چون پترولیوم اتر با آب مخلوط نمیشود، پس از استخراج میتوان آن را بهراحتی از فاز آبی جدا کرد.
شستوشو و تمیزکاری آزمایشگاهی
در آزمایشگاهها برای پاکسازی قطعات شیشهای، ابزارهای حساس یا حذف آلودگیهای آلی قبل از مراحل تحلیل، پترولیوم اتر معمولاً گزینهای خوب است چرا که به سرعت تبخیر میشود و اثری از مایع باقی نمیگذارد.
کروماتوگرافی
در کروماتوگرافی لایه نازک (TLC) یا کروماتوگرافی ستون، گاهی از پترولیوم اتر بهعنوان فاز متحرک یا مخلوطی با سایر حلالها استفاده میکنند تا ترکیبات غیرقطبی را جدا کنند.
صنایع رنگ، رزین و پوشش
در فرمولاسیون رنگها، رزینها یا پوششها، پترولیوم اتر ممکن است بهعنوان رقیقکننده غیرقطبی یا جزئی از فرمول کاربرد یابد، به ویژه در مواردی که تبخیر سریع ماده لازم است.
کاربرد در صنعت چرم، چسب و جلد
پترولیوم اتر در مواردی مانند پردازش چرم، رقیق کردن پوششهای محافظ و ترکیبات چسب به کار رفته است، زیرا میتواند ترکیبات چرب را به سرعت حل کند.
کاربرد در صنایع نفت و سوخت
در برخی فرآیندها و آزمایشهای مرتبط با نفت و سوخت، پترولیوم اتر میتواند بهعنوان ماده مرجع یا حلال کمآلودگی استفاده شود.
کاربردهای تحقیقاتی
در آزمایشگاههای تحقیقاتی، سنتز و جداسازی مولکولهای آلی غیرقطبی، مطالعه انحلالپذیری و تستهای مقایسهای، پترولیوم اتر یکی از انتخابهای پایهای محسوب میشود.
مزایا و محدودیتها
مزایا
-
امکان انتخاب گرید مناسب با نقطه جوش متناسب با کاربرد
-
تبخیر سریع و باقی نماندن اثر
-
سازگاری خوب با ترکیبات غیرقطبی
-
قیمت بهصرفهتر نسبت به برخی حلالهای خاص
-
قابلیت ترکیب با سایر حلالها برای ایجاد مخلوطهای مناسب
محدودیتها و چالشها
-
اشتعالپذیری بالا و خطر آتشسوزی
-
سمیت، بهویژه در مواجهه طولانیمدت
-
امکان آسیب به برخی پلاستیکها، پوششها یا قطعات خاص
-
خطر تجمع بخارات در محیطهای پایین
-
نوسان در کیفیت به دلیل ماهیت مخلوط بودن
-
محدودیتهای قانونی یا مقررات محیط زیستی در بعضی کشورها
ایمنی، سمیت و مدیریت خطر
کار با پترولیوم اتر نیازمند رعایت دقیق استانداردهای ایمنی است:
اثرات سلامتی
-
استنشاق بخار میتواند دستگاه عصبی را تحت تأثیر قرار دهد و علائمی مثل سرگیجه، سردرد، تهوع یا ضعف ایجاد کند.
-
تماس پوستی ممکن است باعث تحریک، خشکی یا حساسیت شود.
-
بلع یا ورود تعدادی از اجزای مایع به دستگاه تنفسی ممکن است آسیب شدید به ریه ایجاد کند.
-
مواجهه مزمن با مخلوطهای هیدروکربنی سبک ممکن است تأثیراتی بر کبد و کلیه داشته باشد.
کلاس خطر و برچسبها
پترولیوم اتر در کلاس مایعات اشتعالپذیر قرار دارد و با برچسب خطر «مایع قابل اشتعال» باید علامتگذاری شود. در حملونقل و بستهبندی باید مقررات مواد خطرناک رعایت شود.
اقدامات ایمنی
-
استفاده از هود شیمیایی یا سیستم تهویه مناسب
-
دستکش مقاوم به حلال
-
عینک ایمنی یا محافظ صورت
-
اجتناب از شعله باز، جرقه یا منبع حرارتی
-
ذخیره در محیط خنک، خشک و با تهویه
-
کنترل غلظت بخار در محیط کار
-
آمادگی برای مقابله با نشت یا حریق
-
دور نگه داشتن از مواد اکسیدکننده یا منابع شعله
انتخاب گرید مناسب و نکات کاربردی
برای انتخاب و استفاده بهینه، این نکات را در نظر بگیر:
-
دامنه نقطه جوش را بر اساس سرعت تبخیر مورد نیاز انتخاب کن.
-
برگه مشخصات فنی (Specification / COA) را بررسی کن، خصوصاً خلوص، مقدار ناخالصیها، میزان ترکیبات آروماتیک یا گوگردی.
-
پایداری در انبار را تأیید کن؛ نوسانات دما یا نور ممکن است تغییر ترکیب دهد.
-
سازگاری با تجهیزات آزمایشگاهی؛ برخی پلاستیکها یا پوششها ممکن است توسط هیدروکربنهای سبک آسیب ببیند.
-
نسبت قیمت به کیفیت؛ به هزینه حمل و تضمین کیفیت هم توجه کن.
-
مقررات محلی؛ بررسی کن آیا استفاده یا واردات این ماده در منطقه شما محدودیت دارد یا مقررات خاصی دارد.
آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد. فیلدهای الزامی علامت گذاری شده اند *