دی کلرومتان Laboratory مجللی

دی‌کلرومتان آزمایشگاهی یکی از حلال‌های آلی مهم در آزمایشگاه‌ها، صنایع شیمیایی و دارویی است. وقتی می‌گوییم «Laboratory Grade Dichloromethane»، معمولاً منظور خلوص بالا، کنترل ناخالصی‌ها و کیفیتی است که برای کارهای حساس آزمایشگاهی قابل قبول باشد. این ماده به دلیل نقطه جوش پایین، فراری بودن و قدرت حلالی قوی، در بسیاری از فرآیندهای شیمیایی، استخراج، کروماتوگرافی و سنتزها کاربرد دارد.

خواص شیمیایی و فیزیکی دی‌کلرومتان آزمایشگاهی

دی‌کلرومتان (Methylene Chloride) با فرمول شیمیایی CH₂Cl₂، یک ترکیب آلی کلردار ساده است. در حالت معمول، مایعی بی‌رنگ با بویی شبیه کلروفرم دارد. ویژگی‌هایی که در گرید آزمایشگاهی اهمیت دارند عبارت‌اند از:

• جرم مولی تقریباً ۸۴.۹۳ گرم بر مول

• چگالی در دمای ۲۰ درجه سانتی‌گراد حدود ۱.۳۲۶۶ گرم بر سانتی‌متر مکعب

• نقطه ذوب: تقریباً –۹۶.۷ درجه سلسیوس

• نقطه جوش: حدود ۳۹.۶ درجه سلسیوس

• ضریب انکسار در دمای ۲۰ درجه (n_D): تقریباً ۱.۴۲۴

• ویسکوزیته کم (نسبت به دیگر حلال‌ها)

• قطبیت متوسط و توانایی حل بسیاری از ترکیبات آلی

• انحلال بسیار کم در آب (چند گرم در لیتر)

• فشار بخار قابل توجه حتی در دماهای پایین

• در حالت معمول، دی‌کلرومتان خود قابل اشتعال نیست، اما بخارات آن ممکن است در ترکیب با هوا در شرایط مناسب امکان اشتعال داشته باشند

این خواص اساسی، اساس عملکرد آن در کاربردهای آزمایشگاهی و صنعتی را تشکیل می‌دهند.

مشخصات فنی گرید آزمایشگاهی و استانداردها

وقتی صحبت از «Laboratory Grade» می‌شود، منظور حلالی با خلوص بالا است که مطابق با استانداردهای شیمی تحلیلی (مانند ACS، EP، USP و غیره) تولید شده است. برخی از ویژگی‌ها و مشخصات فنی که در برگه مشخصات (Specification Sheet) مطرح می‌شود عبارت‌اند از:

• خلوص (Assay): حداقل ۹۹.۹۰٪ یا گاهی ۹۹.۹۹٪

• آب (Water content): حداکثر چند صد ppm (به‌عنوان مثال ≤۱۰۰ ppm)

• رنگ (Color, APHA): حداکثر مقدار مشخص شده (مثلاً ≤۱۰ APHA)

• اسیدی بودن (Acidity as HCl): مقدار بسیار کم (مثلاً ≤ ۵ ppm یا کمتر)

• باقیمانده غیر فرار بعد از تبخیر: مقادیر خیلی پایین (مثلاً ≤ ۰.۰۰۲٪)

• سایر ناخالصی‌های فرّار: میزان مجاز کلروفرم، تتراکلرید کربن، ترکیبات هالوژن آزاد و سایر ترکیبات جانبی

• ثبات‌دهنده (Stabilizer) مانند آمیلن (Amylene): برخی مقدار مشخصی دارند تا از تجزیه حلال جلوگیری کنند

• شاخصی مانند طیف IR، شاخص انکسار، شناسایی بر اساس طیف مرجع

• مقاومت در برابر یون‌های سنگین و آلاینده‌های فلزی

مثلاً یک برگه مشخصات رایج برای دی‌کلرومتان گرید آزمایشگاهی نشان می‌دهد: خلوص حداقل ۹۹.۹٪، محتوای آب حداکثر ۱۰۰ ppm، رنگ ≤۵ APHA، اسید ≤۵ ppm و محتوای سایر ناخالصی‌های فرّار محدود شده است.

در استانداردهای GMP یا دارویی نیز کنترل فلزات سنگین، پراکسیدها و سایر اجزای مضر لحاظ می‌شود.

بنابراین، وقتی می‌خواهی «دی‌کلرومتان Laboratory» سفارش دهی، ضروری است برگه مشخصات محصول همراه باشد تا مطمئن شوی که ویژگی‌های لازم با الزامات آزمایشگاهی تو مطابقت دارد.

کاربردهای دی‌کلرومتان آزمایشگاهی

در گرید آزمایشگاهی، کاربردهای این ماده معمولاً در حوزه‌هایی است که نیاز به خلوص بالا، تکرارپذیری و حذف آثار ناخالصی دارند. برخی از کاربردهای کلیدی عبارت‌اند از:

استخراج ترکیبات آلی

در آزمایشات جداسازی مایع – مایع یا استخراج ترکیبات محلول در فاز آبی، دی‌کلرومتان انتخابی مناسب است زیرا چگالی آن بیشتر از آب است و پس از استخراج به عنوان فاز پایین (بخش جداسازی) قرار می‌گیرد. این کاربرد در شیمی تجزیه، تعیین ترکیبات طبیعی، استخراج عصاره‌های گیاهی و دارویی استفاده می‌شود.

کروماتوگرافی و آنالیز

در کروماتوگرافی مایع و گازی، به عنوان حلال یا بخشی از فاز متحرک ممکن است از دی‌کلرومتان استفاده شود. گرید آزمایشگاهی با خلوص بالا بسیار مهم است تا ناخالصی‌ها بر نتایج تأثیر نگذارند.

واکنش‌های شیمی آلی حساس

برای سنتزهایی که نیاز به محیط خالص دارند و هر ناخالصی می‌تواند تأثیر منفی بگذارد، دی‌کلرومتان گرید آزمایشگاهی یک انتخاب مناسب است. به دلیل نقطه جوش پایین، پس از واکنش به‌راحتی می‌توان آن را از محصول جدا کرد.

شست‌وشو و تمیزکاری شیشه‌آلات

در آزمایشگاه‌ها برای شست‌وشوی تجهیزات حساس و حذف آلودگی‌های آلی از شیشه‌آلات، دی‌کلرومتان با خلوص بالا استفاده می‌شود تا اثری بر تحلیل نگذارد.

حذف حلال‌های باقی‌مانده

در فرآیندهای که ممکن است حلال‌های دیگر باقی بمانند، دی‌کلرومتان گرید آزمایشگاهی گاهی به‌عنوان حلال جانشین یا حلال کم آلودگی استفاده می‌شود.

کاربردهای ویژه در تحلیل‌های تخصصی

در تحلیل‌هایی مانند طیف‌بینی جرمی، آنالیز باقی مانده حلال، مطالعات دقیق، دی‌کلرومتان گرید آزمایشگاهی نقش مهمی دارد چون تأثیر حداقلی بر نتیجه آزمایش می‌گذارد.

مزایا و محدودیت‌ها

مزایا

• خلوص بالا باعث کاهش اثر ناخالصی‌ها بر نتایج

• نقطه جوش پایین تسهیل جداسازی پس از فرآیند

• قدرت حلالی قوی برای بسیاری از ترکیبات آلی

• فرّاری بودن کافی برای خشک شدن سریع

• تنوع کاربرد در شیمی تجزیه، سنتز و آنالیز

محدودیت‌ها و چالش‌ها

• سمیت بالا؛ باید سطح تماس را به حداقل رساند

• استنشاق بخار ممکن است اثرات منفی برای سلامت داشته باشد

• بخارات سنگین می‌توانند تجمع کنند

• محدودیت‌های قانونی در برخی کشورها

• نیاز به تهویه مناسب و تجهیزات ایمنی پیشرفته

• هزینه بیشتر نسبت به گریدهای صنعتی به دلیل کنترل کیفیت و خلوص بالا

نکات ایمنی و بهداشت

در استفاده از دی‌کلرومتان آزمایشگاهی، رعایت نکات ایمنی حیاتی است:

• کار در هود شیمیایی با جریان مناسب هوا

• استفاده از دستکش مناسب (مثلاً دستکش‌های مقاوم به حلال)

• استفاده از عینک ایمنی یا محافظ صورت

• استفاده از ماسک تنفسی مناسب در فضاهایی با تهویه ناکافی

• نگهداری صنایع در ظروف دربسته و مقاوم

• دور نگه‌داشتن از منابع حرارتی، شعله، جرقه

• کنترل منظم غلظت بخار در محیط کار

• آموزش کاربران آزمایشگاه به واکنش در شرایط اضطراری

• رعایت مقررات محلی و دستورالعمل‌های سلامت شغلی

همچنین، در صورت تماس با پوست یا چشم، باید فوراً شست‌وشوی کافی انجام شود و در موارد جدی به مراکز درمانی مراجعه شود.

نگهداری، بسته‌بندی و حمل‌ونقل

برای حفظ کیفیت دی‌کلرومتان گرید آزمایشگاهی، باید نکات زیر رعایت شود:

• استفاده از بطری‌های شیشه‌ای تیره یا ظروف مقاوم در برابر نور

• درب محکم و آلودگی محیطی جلوگیری شود

• ذخیره در محیط خشک، خنک و با تهویه مناسب

• دور از منابع حرارتی، نور مستقیم و مواد ناسازگار

• برچسب‌گذاری دقیق با نام ماده، خلوص، تاریخ تولید

• در حمل‌ونقل، رعایت مقررات مربوط به مواد خطرناک، استفاده از بسته‌بندی استاندارد، برچسب‌گذاری هشدار

انتخاب مناسب دی‌کلرومتان آزمایشگاهی

در زمان انتخاب محصول، به نکات زیر توجه کن:

1. خلوص و برگه مشخصات (COA / Specification Sheet): همیشه قبل از خرید، COA را درخواست کن و مطمئن شو که پارامترهای مورد نیاز آزمایشگاه تو در محدوده هستند.

2. مقدار بسته‌بندی: معمولاً در بطری‌های کوچک (مثلاً ۱ لیتر یا کمتر) ارائه می‌شود تا هنگام باز شدن تماس با هوا و ناخالصی کاهش یابد.

3. استابیلایزر: بعضی محصولات حاوی مقدار کمی آمیلن (Amylene) به‌عنوان تثبیت‌کننده هستند تا تجزیه خودبه‌خودی کاهش یابد. باید مقدار و تأثیر آن را بررسی کنی.

4. سازگاری با تجهیزات آزمایشگاهی: توجه کن که دی‌کلرومتان ممکن است برخی پلاستیک‌ها، لاستیک‌ها یا پوشش‌ها را آسیب بزند.

5. قیمت و تأمین‌پذیری: با تفاوت قیمت بین تامین‌کنندگان، مطمئن شو هزینه حمل، تضمین کیفیت و خدمات پس از فروش هم لحاظ شده‌اند.

6. قوانین واردات و استفاده: در کشور تو ممکن است مقرراتی برای واردات یا استفاده از دی‌کلرومتان وجود داشته باشد؛ آن‌ها را بررسی کن.