آریاطب
تلگرامدی کلرومتان قطران شیمی یکی از مهم‌ترین و پرمصرف‌ترین ترکیبات آلی در صنایع مختلف به شمار می‌آید. این ماده که در زبان علمی با نام Dichloromethane یا به اختصار DCM شناخته می‌شود، یک حلال آلی بسیار قوی، بی‌رنگ و فرّار است که در بسیاری از فرآیندهای صنعتی، آزمایشگاهی، داروسازی، رنگ‌سازی و رزین‌سازی کاربرد دارد.
در ایران، شرکت قطران شیمی از تأمین‌کنندگان شناخته‌شده و معتبر این ماده است و محصولات خود را در گریدهای مختلف، با خلوص‌های متفاوت برای نیازهای متنوع بازار ارائه می‌دهد. در این مطلب، قصد داریم به‌صورت جامع با ویژگی‌ها، خواص فیزیکی و شیمیایی، کاربردها، نحوه استفاده ایمن و روش نگهداری دی کلرومتان قطران شیمی آشنا شویم.
ویژگی‌ها و خواص فیزیکی و شیمیایی دی کلرومتان
دی کلرومتان مایعی بی‌رنگ و شفاف است که بویی خاص و نسبتاً شیرین دارد. این ماده در دمای اتاق به‌سرعت تبخیر می‌شود و بخارات سنگینی تولید می‌کند که در نزدیکی زمین باقی می‌مانند. فرمول شیمیایی آن CH₂Cl₂ است و از ترکیب یک مولکول متان با دو اتم کلر به دست می‌آید.
جرم مولکولی دی کلرومتان حدود ۸۴.۹۳ گرم بر مول است و چگالی آن از آب بیشتر بوده و برابر با حدود ۱.۳۳ گرم بر سانتی‌متر مکعب در دمای ۲۰ درجه سانتی‌گراد است. نقطه جوش این ماده بسیار پایین و حدود ۳۹.۶ درجه سانتی‌گراد است و همین ویژگی سبب می‌شود در دمای معمولی به راحتی تبخیر گردد.
نقطه ذوب دی کلرومتان حدود منفی ۹۷ درجه سانتی‌گراد است. این ماده قابلیت حل شدن کمی در آب دارد اما در اغلب حلال‌های آلی مانند الکل، بنزن، استون، کلروفرم و اتر به‌خوبی حل می‌شود. خود ماده قابل اشتعال نیست اما بخارات آن می‌توانند در مجاورت هوا و شعله، ترکیبات قابل انفجار تولید کنند.
به‌دلیل قطبیت متوسط و وجود پیوندهای کربن – کلر، دی کلرومتان توانایی انحلال گسترده‌ای در بسیاری از مواد آلی را دارد. همین ویژگی آن را به یک حلال پرکاربرد در واکنش‌های شیمیایی و استخراج‌ها تبدیل کرده است.
ساختار مولکولی و رفتار شیمیایی
مولکول دی کلرومتان دارای ساختاری ساده با یک اتم کربن مرکزی است که با دو اتم کلر و دو اتم هیدروژن پیوند دارد. این ساختار باعث ایجاد گشتاور دوقطبی می‌شود که عامل اصلی قدرت حلالیت آن در ترکیبات قطبی و غیرقطبی است.
این ترکیب نسبتاً پایدار است اما در شرایطی مانند گرمای زیاد یا تماس مستقیم با شعله می‌تواند تجزیه شده و گازهای سمی از جمله کلر و هیدروژن کلرید آزاد کند. به همین دلیل هنگام کار با این ماده باید از تماس آن با منابع گرما، نور مستقیم و شعله باز جلوگیری شود.
روش تولید دی کلرومتان
در صنعت، دی کلرومتان معمولاً از طریق واکنش کلرزنی متان تولید می‌شود. در این فرآیند، گاز کلر در دمای حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ درجه سانتی‌گراد با گاز متان واکنش داده و مخلوطی از ترکیبات کلردار شامل کلرومتان، دی کلرومتان، کلروفرم و تتراکلرید کربن به وجود می‌آورد.
برای جداسازی دی کلرومتان از سایر محصولات، از روش تقطیر جزء به جزء استفاده می‌شود. کنترل دقیق دما و نسبت مواد اولیه در این فرآیند اهمیت زیادی دارد زیرا تغییر در این عوامل می‌تواند منجر به افزایش تولید ترکیبات دیگر شود.
انواع گریدهای دی کلرومتان در قطران شیمی
شرکت قطران شیمی با توجه به نیاز مصرف‌کنندگان، این ماده را در چند نوع گرید مختلف تولید و عرضه می‌کند:
-
گرید آزمایشگاهی:
دارای خلوص بالا، معمولاً بیش از ۹۹ درصد، مناسب برای کاربردهای دقیق آزمایشگاهی و تحقیقاتی مانند کروماتوگرافی، سنتزهای آلی و استخراج ترکیبات حساس. -
گرید صنعتی:
دارای خلوص حدود ۹۸ درصد و مخصوص استفاده در فرآیندهای صنعتی از جمله تولید رنگ، چسب، رزین، پلیمر و پاک‌کننده‌ها. -
گرید خشک یا بی‌آب:
در این نوع، مقدار آب به حداقل ممکن کاهش یافته تا برای واکنش‌هایی که به محیط خشک نیاز دارند مناسب باشد.
این تنوع باعث شده دی کلرومتان قطران شیمی پاسخگوی نیاز صنایع مختلف باشد.
کاربردهای دی کلرومتان قطران شیمی
دی کلرومتان به دلیل قدرت حلالیت بسیار بالا، در طیف وسیعی از صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه، مهم‌ترین کاربردهای این ماده را مرور می‌کنیم.
استفاده در صنایع دارویی
در صنایع داروسازی، دی کلرومتان نقش مهمی در فرآیند استخراج، تصفیه و تولید ترکیبات فعال دارویی دارد. این ماده به‌عنوان حلال در سنتز داروها، در کریستالیزاسیون و همچنین در جداسازی مواد مؤثره گیاهی استفاده می‌شود. تبخیر سریع آن موجب می‌شود پس از انجام واکنش، باقیمانده حلال به راحتی از سیستم حذف شود و خلوص بالای محصول نهایی حفظ گردد.
کاربرد در صنایع رنگ و رزین
دی کلرومتان یکی از حلال‌های کلیدی در ساخت رنگ‌ها، لاک‌ها و رزین‌ها است. به‌دلیل قدرت انحلال بالا، در تولید رنگ‌برها یا پاک‌کننده‌های رنگ نیز به‌عنوان ماده اصلی به کار می‌رود. این ترکیب قادر است رنگ‌های قدیمی یا خشک‌شده را به‌راحتی حل و جدا کند و به همین دلیل در محصولات پاک‌کننده صنعتی بسیار پرمصرف است.
استفاده در آزمایشگاه‌های شیمی
در محیط‌های آزمایشگاهی، دی کلرومتان برای استخراج مایع از مایع، شست‌وشوی ترکیبات آلی و انجام واکنش‌های شیمی آلی استفاده می‌شود. به علت تبخیر بالا و انحلال‌پذیری گسترده، یکی از پرکاربردترین حلال‌ها در کروماتوگرافی و جداسازی ترکیبات است.
کاربرد در صنعت پلیمر و پلاستیک
در فرآیند تولید پلی‌یورتان‌ها و فوم‌های پلیمری، از دی کلرومتان به عنوان عامل دمنده استفاده می‌شود. این ماده با ایجاد حباب در ساختار فوم، موجب شکل‌گیری محصولی سبک و متخلخل می‌گردد. همچنین در تولید فیلم‌های پلاستیکی و چسب‌ها نیز کاربرد دارد.
چربی‌زدایی و پاک‌سازی فلزات
دی کلرومتان به عنوان پاک‌کننده قوی سطوح فلزی شناخته می‌شود. در صنایع خودروسازی و فلزکاری از آن برای حذف روغن‌ها، گریس‌ها و آلودگی‌های سطحی استفاده می‌شود. این کار معمولاً قبل از رنگ‌آمیزی، آبکاری یا لحیم‌کاری انجام می‌گیرد تا سطح فلز کاملاً تمیز و آماده شود.
کاربرد در صنعت قیر و آسفالت
در آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت قیر، از دی کلرومتان برای جدا کردن بخش قیری از مصالح سنگی استفاده می‌شود تا بتوان ترکیبات مختلف را آنالیز و کنترل کیفی انجام داد.
کاربرد در صنایع غذایی و عطرسازی
در گذشته از دی کلرومتان برای استخراج کافئین از قهوه و چای و همچنین در تولید اسانس‌ها استفاده می‌شد. با وجود اینکه امروزه جایگزین‌های ایمن‌تری معرفی شده‌اند، این ماده هنوز در برخی فرآیندهای صنعتی و نیمه‌صنعتی کاربرد دارد.
مزایا و معایب دی کلرومتان
استفاده از دی کلرومتان دارای مزایای بسیاری است، اما در عین حال باید خطرات احتمالی آن را نیز در نظر گرفت.
از جمله مزایا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
قدرت حلالیت بالا در ترکیبات آلی
-
تبخیر سریع و باقی‌نماندن اثر یا باقیمانده
-
سازگاری با بسیاری از فرآیندهای شیمیایی
-
جداسازی آسان از محصولات نهایی
-
قیمت مناسب در مقایسه با سایر حلال‌های مشابه
اما در مقابل، معایب و خطرات آن عبارت‌اند از:
-
سمی بودن برای انسان در صورت تماس مستقیم یا استنشاق
-
تجمع بخارات سنگین در فضاهای بسته و احتمال خفگی
-
تجزیه در دمای بالا و تولید گازهای خطرناک
-
اثرات سرطان‌زا در تماس طولانی‌مدت
-
محدودیت استفاده در برخی کشورها به دلیل خطرات زیست‌محیطی
نکات ایمنی در استفاده از دی کلرومتان
دی کلرومتان ماده‌ای سمی و نسبتاً خطرناک است، بنابراین هنگام استفاده از آن باید نکات ایمنی به‌دقت رعایت شود.
در صورت استنشاق بخارات آن، فرد ممکن است دچار سردرد، سرگیجه، تهوع، خواب‌آلودگی و در موارد شدید بی‌هوشی شود. تماس پوستی می‌تواند موجب خشکی، تحریک یا سوختگی شیمیایی گردد. در تماس طولانی، این ماده ممکن است موجب آسیب به کبد، کلیه‌ها و سیستم عصبی مرکزی شود.
برای کار ایمن با دی کلرومتان باید موارد زیر رعایت شود:
-
کار در محیطی با تهویه مناسب یا زیر هود آزمایشگاهی
-
استفاده از دستکش مقاوم در برابر حلال‌ها
-
استفاده از ماسک فیلتر‌دار مناسب برای جلوگیری از استنشاق بخار
-
استفاده از عینک ایمنی و روپوش مقاوم در برابر مواد شیمیایی
-
نگهداری ماده در ظروف دربسته، دور از نور و حرارت
-
پرهیز از تماس با پوست و چشم
-
جلوگیری از قرار گرفتن در معرض شعله و منابع گرما
نگهداری و بسته‌بندی دی کلرومتان قطران شیمی
دی کلرومتان باید در ظروف مقاوم، دربسته و غیرقابل نفوذ در برابر بخار نگهداری شود. بهترین محیط برای ذخیره آن، مکان خشک، خنک و دارای تهویه مناسب است. تماس با نور مستقیم آفتاب یا گرمای زیاد می‌تواند موجب تجزیه و آزاد شدن گازهای سمی گردد.
ظروف نگهداری باید دارای برچسب با ذکر نام ماده، خلوص و تاریخ تولید باشند. در محیط‌های صنعتی، معمولاً از گالن‌های فلزی یا پلاستیکی مقاوم با ظرفیت‌های ۵ تا ۲۰ لیتر استفاده می‌شود.
حمل‌ونقل و انبارداری
هنگام حمل دی کلرومتان باید کلیه دستورالعمل‌های حمل مواد خطرناک رعایت شود. بسته‌ها باید کاملاً بسته و بدون نشتی باشند. در خودروهای حمل این مواد باید تهویه کافی وجود داشته باشد و از مجاورت با مواد قابل اشتعال یا اکسیدکننده‌ها جلوگیری شود.
در انبار، دی کلرومتان باید دور از مواد واکنش‌پذیر مانند قلیاها، اکسیدکننده‌ها و فلزات فعال نگهداری گردد.
روش‌های دفع و بازیافت
دفع غیر اصولی دی کلرومتان خطرناک است و هرگز نباید در محیط، فاضلاب یا خاک رها شود. بهترین روش‌های دفع شامل تحویل پسماند به شرکت‌های مجاز مدیریت مواد شیمیایی یا سوزاندن در کوره‌های صنعتی با سیستم تصفیه دود است.
همچنین در صنایع بزرگ، بازیافت دی کلرومتان از طریق تقطیر مجدد انجام می‌شود تا هم از نظر اقتصادی به‌صرفه باشد و هم آلودگی محیط زیست کاهش یابد.
قوانین و محدودیت‌ها
در بسیاری از کشورها، استفاده از دی کلرومتان در محصولات مصرفی مانند رنگ‌برها محدود یا ممنوع شده است. سازمان‌های ایمنی کار، مقدار مجاز تماس شغلی با بخارات این ماده را تعیین کرده‌اند. در ایران نیز رعایت دستورالعمل‌های ایمنی و بهداشت محیط زیست هنگام کار با دی کلرومتان الزامی است.
جایگزین‌های ایمن‌تر برای دی کلرومتان
در سال‌های اخیر، به منظور کاهش خطرات برای سلامتی انسان و محیط زیست، حلال‌های جایگزین معرفی شده‌اند. برخی از این گزینه‌ها عبارت‌اند از استون، اتیل استات، متیل ترشیو بوتیل اتر و دی‌اکسید کربن فوق بحرانی. این مواد در برخی فرآیندها می‌توانند نقش مشابهی ایفا کنند اما ایمنی بیشتری دارند.
مزایای خرید از قطران شیمی
قطران شیمی به عنوان یکی از شرکت‌های معتبر در تأمین مواد شیمیایی، دی کلرومتان را با کیفیت بالا و در بسته‌بندی‌های استاندارد ارائه می‌کند. از مهم‌ترین مزایای خرید از این شرکت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
تضمین خلوص و کیفیت محصول
-
ارائه در گریدهای مختلف متناسب با نیاز صنایع
-
تحویل سریع در سراسر کشور
-
قیمت رقابتی و مناسب
-
پشتیبانی فنی و ارائه برگه ایمنی (MSDS)
توصیه‌های نهایی هنگام کار با دی کلرومتان
هنگام استفاده از این ماده حتماً از تهویه مناسب استفاده کنید و تماس مستقیم با پوست یا چشم را به حداقل برسانید. در صورت نشت، محل را سریعاً تخلیه و تهویه کنید. اگر مقدار زیادی از بخار دی کلرومتان استنشاق شد، فرد باید فوراً به محیط باز منتقل و تحت مراقبت پزشکی قرار گیرد.
همچنین توصیه می‌شود در محیط‌هایی که احتمال نشتی یا تبخیر بالا وجود دارد، از سیستم‌های هشداردهنده گاز و تجهیزات ضد انفجار استفاده شود.
جمع‌بندی
دی کلرومتان قطران شیمی به عنوان یکی از پرکاربردترین حلال‌های آلی در صنایع شیمیایی، دارویی، آزمایشگاهی و صنعتی شناخته می‌شود. ویژگی‌هایی مانند قدرت حلالیت بالا، تبخیر سریع و پایداری نسبی در واکنش‌های شیمیایی باعث شده این ماده جایگاه ویژه‌ای در تولید رنگ، رزین، دارو و پلیمر داشته باشد.
با این حال، به دلیل سمیت و خطرات زیست‌محیطی، استفاده از آن نیازمند دقت و رعایت کامل اصول ایمنی است. نگهداری در شرایط مناسب، استفاده از تجهیزات حفاظتی و مدیریت صحیح پسماند از الزامات مهم هنگام کار با دی کلرومتان محسوب می‌شود.
اگر قصد خرید این ماده را دارید، توصیه می‌شود دی کلرومتان را تنها از شرکت‌های معتبر مانند قطران شیمی تهیه کنید تا از خلوص، کیفیت و ایمنی محصول اطمینان کامل داشته باشید.
آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد. فیلدهای الزامی علامت گذاری شده اند *
یوتیوب مصرفی